Met zijn cynische opmerking ‘laten wij ons niets wijsmaken – vertalen is een onmogelijkheid’ is Vestdijk niet de eerste die een dergelijke mening huldigt. Ouder, bondiger en meer bekend is ‘traduttore traditore’. Dergelijke uitlatingen getuigen van een verkeerd punt van uitgang; zij houden een in wezen ontoelaatbare suggestie in en wel, dat de problematiek bij het vertalen essentieel anders zou zijn dan bij andere vormen van taalgebruik. De problematiek is echter dezelfde, zij het dat de verhoudingen bij het vertalen in nog iets ernstiger mate zijn gecompliceerd. Normaal taalgebruik – dus praten, corresponderen, het schrijven van artikelen, essays, novellen, romans etc., misschien met uitzondering van de poëzie, die een bijzondere plaats inneemt – houdt in, dat de taalgebruiker in eerste instantie beschikt over begrippen of gedachten, denkbeelden, gevoelens, emoties, die aanwezig zijn in voorlopig nog ongeformuleerde vorm. Men zegt nu, dat hij zijn gedachten wil ‘uitdrukken’. Dit is een fout beeld: de geest is geen tube tandpasta waarop men slechts behoeft te drukken om de inhoud naar buiten te brengen. Een betere term is ‘onder woorden brengen’ of ‘vertalen’, d.w.z. het overdragen van geestelijke gedachteninhouden in een taal. En deze betekenis hééft het woord ‘vertalen’ ook inderdaad, al zegt men tegenwoordig meestal ‘vertolken’.
Men kan zich nu afvragen, of vertolken – zijn gedachten onder woorden brengen – wel mogelijk is. Het antwoord is inderdaad in strikte zin negatief. Immers elke taalvorm blijft altijd beneden de bedoeling, beneden de gedachte die er achter ligt. Het idee dat men zijn persoonlijkheid kan overdragen in de taal, berust op een illusie. Weliswaar is de taal een zeer fijn instrument, maar de geest is nog oneindig fijner en gecompliceerder; hier bestaat geen adequate verhouding, en die kan er ook niet bestaan. In de Groene Amsterdammer van 26 oktober 1957 heeft Prof. Freudenthal gezegd dat exactheid niet in de taal, die zelf inexact is, kan worden weergegeven. Hij doelde hierbij op de ontoereikendheid van het taalinstrument voor de B-wetenschappen; akkoord maar voor de A-wetenschappen geldt precies hetzelfde.
Nu is absolute exactheid veelal ook niet nodig….
…………….. Download rechtsboven de PDF voor de volledige tekst. Als uw voorkeur uitgaat naar Epub-formaat, kunt u het bestand downloaden door hier te klikken. En hier vindt u het bestand in Word.
