Een van de dingen die ik op het IVV, het Instituut voor Vertaalkunde, heb geleerd is dat er van een tekst niet één goede en verder alleen foute vertalingen mogelijk zijn. Sterker nog, als ik de openingszin van Ada mag parafraseren: ‘Alle goede vertalingen verschillen min of meer van elkaar, alle slechte zijn min of meer eender.’ Deze paradox geeft tamelijk aardig aan wat in mijn ogen een goede vertaling van een minder goede onderscheidt. Ik bedoel er dit mee: de eigen stem waarmee een literaire tekst tot zijn lezers spreekt, vormt een belangrijk onderdeel van die tekst. Het opnieuw tot klinken brengen van die stem hoort tot de moeilijkste onderdelen van het vertalen. Een tekst als Ada, met zijn talloze alliteraties, binnenrijmen, klank- en taalgrapjes, met zijn opzettelijke, om niet te zeggen precieuze, wijdlopigheid afgewisseld door spitse wendingen, met zijn toon die vrijwel continu van een ‘ondraaglijke lichtheid’ is, zo’n tekst moet al die facetten in vertaling behouden. Gebeurt dat niet, dan vervlakt de stem, ook al maakt de vertaler nauwelijks fouten tegen de betekenis. De grauwe monotoon die overblijft, kenmerkt nogal wat vertalingen.
Door dat spitse, dat precieuze van Ada was het vertalen ervan een voortdurend schrappen, ciseleren, woekeren met bladruimte, juist (alweer een paradox) juist om die indruk van haast misselijk makende weelde en overvloed te handhaven. Het was ongeveer zoals een oudtante van mij, volgens mijn vader, haar kinderen het botermes leerde hanteren: ‘Je moet er eigenlijk meer af schrapen dan je erop smeert.’ Dat dat niet eenvoudig is geweest, kan ik nog even illustreren met wat de zoon van Vladimir Nabokov, Dmitri, zei toen ik hem vertelde dat ik Ada aan het vertalen was. ‘De Franse vertaler,’ zei hij, ‘heeft zelfmoord gepleegd.’ U zult me vergeven dat ik dat niet heb nagetrokken…
….. Download rechtsboven de PDF voor de volledige tekst. Als uw voorkeur uitgaat naar Epub-formaat, kunt u het bestand downloaden door hier te klikken. Hier vindt u het bestand in Word en hier kunt u het juryrapport uit 1993 lezen.
