Dit is een van die gevallen dat een nauwkeurige omschrijving van de betekenis van het te vertalen woord de lichtvoetigheid van de tekst kan schaden. Er staat bij voorbeeld ‘On razvel rukami’. Zouden we precies vertalen wat er staat dan kregen we iets als Hij bewoog zijn langs het lichaam hangende armen iets zijwaarts, de geopende handen iets naar voren kerend, en liet zijn armen meteen weer tegen het lichaam vallen. Wij kennen dat gebaar heel goed, maar het komt in het Nederlands niet voor en er wordt daarom in onze taal nimmer over gesproken of geschreven. Voor sommige classici zijn dit soort aan iedere linguïst bekende situaties aanleiding tot het houden van verhandelingen waarin op grond van het ontbreken van de uitdrukking geconcludeerd wordt tot het niet bestaan van het verschijnsel.
Wat moet de vertaler in zo’n geval doen? ‘Hij knikte’ vertalen met ‘hij bewoog zijn hoofd naar voren en naar beneden en terstond daarop naar achteren en naar boven’? Dat gaat niet aan. De vertaler blijft weinig anders over dan ‘on razvel rukami’ te vertalen met ‘hij haalde de schouders op’, hoewel dat niet juist is. Vaak wordt op den duur voor zulk een moeilijkheid een oplossing gevonden doordat een verkeerde vertaling (b.v. ‘hij spreidde zijn handen uit’) zo inburgert, dat men het gebaar er aan herkent en het als vaste weergave van dat gebaar gaat gebruiken. Zo weet men bij het lezen van een uit het Engels vertaald cowboy-boek dat ‘teemde hij’ he drawled betekent.
In het geval ‘očutilsja’ hebben wij de keuze tussen een omschrijving die gewild, gedwongen, zwaar aandoet en een onvolledige vertaling zoals was ik of bevond ik mij. Wij kiezen het laatste, al was het maar omdat het een cliché is, waarmee men in onze taal een verhaal begint, zoals men het in het Russisch met ‘očutilsja’ begint: In de winter van 1916 bevond ik mij in Petersburg.
Wacht even…
…..Download rechtsboven de PDF voor de volledige tekst. Als uw voorkeur uitgaat naar Epub-formaat, kunt u het bestand downloaden door hier te klikken. En hier vindt u het bestand in Word.
