Mijn tweede voorbeeld heeft met het Japanse begrip fūdo te maken. Fūdo wordt meestal met ‘klimaat’ vertaald, maar het omvat veel meer, het duidt op de natuurlijke omgeving zoals die cultureel wordt ervaren. Het moessonklimaat heeft Japan met een rijke vegetatie gezegend. Bomen, bloemen, grassen, kruiden, ook de zeldzaamste, bezaten lang voordat de Latijnse nomenclatuur werd ingevoerd, hun eigen Japanse namen, waaronder ze nu nog bekend zijn. Er bestaat weliswaar een algemeen woord voor bloem, namelijk hana, maar geen Japanner zal een willekeurige bloem hana noemen. De Amerikaanse linguïst Kenneth Pike, die zelf geen Japans kende, vermeldt het geval van een studente aan de Universiteit van Tokio, die hem, toen hij haar een zeldzame, azalea-achtige bloem voorhield en haar vroeg: ‘Wat is dat?’, eenvoudig antwoordde: ‘Shirimasen’ (ik weet het niet). In de mening dat dit het woord voor ‘bloem’ was, noteerde Pike ‘shirimasen’ en ging verder. Hij had er niet aan gedacht dat een Japanse in dit geval wel eens een ander antwoord kon geven dan een Amerikaanse. Daarbij komt dat het woord hana in het bijzonder voor dé Japanse bloem bij uitstek, de kersenbloesem (sakura), wordt gebruikt. Dat is ook wel de reden waarom een sterke, voor de kersenbloesem schadelijke aprilwind hanakaze heet, een bewolkte voorjaarshemel hanagumori of een late storm, die de bloesems naar beneden laat sneeuwen, hanafubuki wordt genoemd. En tenslotte kan dit met emoties beladen woord hana in figuurlijke betekenis o.a. ook voor begrippen als pracht, eer, een hoogtepunt in het leven, en eufemistisch zelfs een fooi of de prijs van een prostituée worden gebruikt.
Keren we nu kort terug naar de algemene vraag van de vertaalnormen. Op zijn eenvoudigste noemer teruggebracht gaat het om de optie tussen de zo letterlijk mogelijke, gebonden vertaling en de vrije of vrijere vertaling. Of, zoals Walter Benjamin het in een scherpzinnig en op het gebied van de vertaaltheorie onovertroffen betoog over de taak van de vertaler (‘Die Aufgabe des Übersetzers’, voorwoord bij zijn vertaling van Baudelaire’s Tableaux parisiens, 1923 [hier te lezen bij VertaalVerhaal, in de vertaling van Henri Bloemen – red.]) formuleerde: het gaat om de optie tussen ‘Treue und Freiheit – Freiheit der sinngemassen Wiedergabe und in ihrem Dienst Treue gegen das Wort’. De skeptische vraag die Benjamin daar direct op liet volgen, luidt: ‘…was kann gerade die Treue (gegen das Wort, gegen das Gemeinte) für die Wiedergabe des Sinnes eigentlich leisten?’. Daar ligt inderdaad, óók en in hoge mate voor de vertaling uit het Japans, het dilemma, want het gaat er tenslotte om ‘wie das Gemeinte an die Art des Meinens in dem bestimmten Wort gebunden ist’….
….. Download rechtsboven de PDF voor de volledige tekst. Als uw voorkeur uitgaat naar Epub-formaat, kunt u het bestand downloaden door hier te klikken. Hier vindt u het bestand in Word en hier kunt u het juryrapport uit 1990 lezen.
