Toehoorders, u verwacht van mij wellicht een meer algemene, theoretische, geleerde beschouwing over het wezen van het vertalen. Die zal ik u onthouden. Het is waar, de laatste decennia heeft zich een wijdvertakte vertaalwetenschap ontwikkeld, met ontelbare publicaties, met speciale tijdschriften, congressen en alle andere parafernalia. Maar zoals er mensen zijn die de euvele moed bezitten het bestaan of bestaansrecht van de literatuurwetenschap in twijfel te trekken, zo kan men ook de zin van een vertaalwetenschap – die eigenlijk onderdeel van de literatuurwetenschap is – betwijfelen. Het is immers zo dat de vertaler niet op wetenschappelijke gronden, maar als pragmatist de te vertalen tekst tegemoet treedt, uiteraard beseffend dat – zoals Benjamin Jowett het uitdrukte – elke vertaling een compromis is tussen het streven letterlijk en het streven idiomatisch te zijn. Vertalen is geen transponeren, zoals men met een muziekstuk kan doen, want twee talen zijn geen clichés van elkaar, waarbij elk woord of elke uitdrukking precies past op zijn pendant in de andere taal. Vertalen is het voortdurend zoeken naar equivalenten – equivalenten die de betekenis, de gevoelswaarde (onvertaalbaar Nederlands woord!) en de achtergronden van het origineel zo dicht mogelijk benaderen. De licentia poëtica is iets dat dichters oogluikend wordt toegestaan, maar dat voor vertalers een absolute noodzaak is.
Als de vertaler dan geen wetenschapsman is, hij is dikwijls een kunstenaar genoemd. De Russische dichter Zjoekovski ontkende dat, althans voor de prozavertaler, in zijn bekende regel: ‘De prozavertaler is een slaaf, de poëzievertaler een mededinger.’ Men heeft ook wel gezegd dat een vertaling eigenlijk niet meer is dan de glasplaat voor een schilderij; en Nikolaj Gogol prees een vertaling eens omdat die zo helder was dat je het glas helemaal niet zag….
….. Download rechtsboven de PDF voor de volledige tekst. Als uw voorkeur uitgaat naar Epub-formaat, kunt u het bestand downloaden door hier te klikken. Hier vindt u het bestand in Word en hier kunt u het juryrapport uit 1981 lezen.
