Klopt het met het – door u in uw toelichting als relatief hoog omschreven – register van Prediker dat de auteur ‘je’ zegt tegen de lezer?
AB: Voor mijn gevoel is de kwestie van ‘u’ of ‘je’, van vousvoyeren of tutoyeren, niet zo zeer een kwestie van taalregister, als van sociaal register. Die twee zou ik graag uit elkaar houden. Ik heb ook brieven van Paulus vertaald, aan de Galaten, en daar gebruiken we dus ‘u’. Ik moet er niet aan denken dat in die teksten, van Paulus aan de gemeente, getutoyeerd zou worden. Dan krijg je inderdaad dat Ikea-effect, wat ook werkelijk een terreur is. Zo werd mijn vader daar aangesproken toen we er een keer waren. Een man van zevenenzeventig werd met ‘je’ aangesproken, ongelooflijk. Maar bij Prediker – als ik daar voortdurend ‘u’ zou lezen, dan klopt er iets niet. Tenminste, niet voor mijn gevoel, in onze vertaling althans. Bovendien, er wordt een persoon toegesproken, is het niet, Kees? Er wordt een leerling toegesproken.
KV: Nou, dat wisselt wel eens. De focalisatie is soms niet zo heel erg duidelijk. Maar het gaat zeker om leerlingen. Dat kan er een zijn, maar ook de collectiviteit. Het Hebreeuws maakt daar geen onderscheid in.
Is er op dit punt ook een algemene richtlijn geweest voor de vertalers?
AB: Jawel. Dit is er een van een tijd terug. Dus het kan best zijn dat hij intussen weer is bijgesteld: ‘Onbekenden of mensen die in een onpersoonlijke situatie contact hebben spreken elkaar met “u” aan. Tegen een collectief “u” of “jullie”, afhankelijk van de situatie.’ Nou ja, daar hebben we precies het verschil tussen Paulus en Prediker. ‘Tegen hoger geplaatsten “u”, tegen lager geplaatsten “u” of “je”.’ Nou, dat zou van mij ook niet hoeven hoor. Dat je tegen een hoger geplaatste ‘u’ zegt, terwijl die hoger geplaatste tegen die lager geplaatste dan weer ‘je’ zegt… ‘Tegen vrienden en familieleden “Je”, ouders tegen kinderen “Je”, kinderen tegen ouders “u”, God tegen mensen “je”, mensen tegen God “u”.’ Dus daar zijn wel richtlijnen voor.
Hoe duidelijk is die leerlingsituatie eigenlijk bij Prediker?
KV: Heel duidelijk, want daar komt hij regelmatig op terug. Maar het is ook te zien in zijn aanspreekvormen, omdat hij iedere keer van die adviezen geeft en raad verschaft. En dat past precies binnen die wijsheidsscholen. Al zijn er natuurlijk ook delen waar het minder sterk is. Toevallig heb ik hier nu 4:9 voor me liggen. Daar staat: ‘Je kunt veel beter met zijn tweeën dan alleen zijn want – en dat is zeker – samen zwoegen loont.’ Dat ‘je’ betekent natuurlijk ook men…
…………….. Download rechtsboven de PDF voor de volledige tekst. Als uw voorkeur uitgaat naar Epub-formaat, kunt u het bestand downloaden door hier te klikken. En hier vindt u het bestand in Word.
